Achtergrond: EU-beleid voor cultuur en creatieve sectoren – Overzicht en toekomstige perspectieven

• Ga hier direct naar het volledige rapport.

Het culturele beleidskader van de EU wordt geïmplementeerd via verschillende strategische documenten, waaronder de Nieuwe Europese Agenda voor Cultuur, Werkplannen voor Cultuur en het Europees Kader voor Actie op Cultureel Erfgoed. Op het gebied van audiovisuele en media zorgt de EU voor een goed functionerende interne markt, bevordert culturele diversiteit en ondersteunt de concurrentiekracht van de Europese audiovisuele industrie. De audiovisuele en mediasectoren worden met name behandeld in het Europees Actieplan voor Democratie (EDAP) en het Europees Media- en Audiovisueel Actieplan (MAAP).

Het Europees Parlement, samen met de Raad van de EU en de Europese Commissie, zijn de kernactoren in het vormgeven van CCS-gerelateerd beleid en initiatieven binnen de EU. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met verschillende andere relevante instellingen, (internationale) organisaties en EU-instanties die betrokken zijn bij de ontwikkeling van CCS-beleid in Europa.

2019-2024: grote noodsituaties en structurele uitdagingen

Tijdens de legislatuur van het Europees Parlement van 2019 tot 2024 hebben aanzienlijke systemische transformaties en crises binnen de Europese samenlevingen diepgaande invloed gehad op zowel de CCS als de verantwoordelijke beleidsmakers. Belangrijke uitdagingen omvatten de COVID-19-crisis en het voortdurende conflict in Oekraïne, dat urgente steun voor de CCS van Oekraïne vereiste te midden van de oorlog. Tegelijkertijd vereisten langdurige structurele problemen, zoals onzekere arbeidsomstandigheden binnen de CCS, de regulering van de digitale omgeving en de groene transitie, aanzienlijke beleidsaandacht. EU-reacties werden geleid door CCS-beleidsprioriteiten die duurzaamheid, klimaatneutraliteit, inclusiviteit en betaalbaarheid benadrukken als cruciale elementen voor de digitale en groene transitie.

Belangrijke beleidsinstrumenten zoals de Richtlijn audiovisuele mediadiensten (AVMSD), de Digitale Dienstenwet (DSA) en de Digitale Marktenwet (DMA) zijn cruciaal geweest voor het creëren van een eerlijker digitaal markt en het beschermen van mediapluralisme. De Europese Wet op de Persvrijheid (EMFA) en de anti-SLAPP-richtlijn zijn aangenomen om de onafhankelijkheid van de media te waarborgen en journalisten te beschermen tegen juridische intimidatie.

De CCS worden steeds meer erkend voor hun rol in het bevorderen van welzijn, innovatie en duurzame ontwikkeling. De Nieuwe Europese Agenda voor Cultuur en andere strategische kaders hebben het belang van cultuur in het stimuleren van positieve maatschappelijke veranderingen onderstreept. Meerdere initiatieven zijn genomen om de CCS te ondersteunen bij het verkennen en experimenteren met nieuwe praktijken en (cross-sectorale) samenwerkingen in dit transformerende tijdperk.

Substantiële veranderingen in geopolitieke contexten hebben beleidsmakers ertoe aangezet debatten te starten over het actualiseren van de benaderingen van culturele diplomatie en internationale culturele relaties, evenals gerelateerde meerlagige governance.

Het gewicht van het verleden houdt de CCS tegen om transversaal ingebed te worden in het Europese project

Ondanks bewijs van de significante rol van de CCS in maatschappelijke transformatie, slagen de huidige EU-beleidskaders er niet in deze sectoren volledig te integreren en te ondersteunen. Naast het benadrukken van het belang van vrije en pluralistische media, negeert de strategische agenda van de EU voor 2024-2029 grotendeels de rol die de CCS kunnen spelen in het realiseren van haar prioriteiten. Uit de analyse in deze studie blijkt dat dit een ernstige tekortkoming en een gemiste kans is om de CCS strategisch in het Europese project te verankeren.

Verschillende obstakels (het gewicht van het verleden) belemmeren de CCS om mainstream-partners te worden in het Europese project. Deze obstakels omvatten de dominantie van kortetermijnprojectfinanciering, onzekere economische omstandigheden voor veel CCS-actoren, innovatiesystemen die vaak niet-inclusief zijn voor de CCS, het gebrek aan ruimtes die cross-sectorale samenwerking vergemakkelijken, en technologische ontwikkelingen die een kritische impact hebben op de manier waarop artistieke creatie en culturele interacties zijn georganiseerd. Deze kwetsbaarheden belemmeren CCS-actoren om deel te nemen aan cross-sectorale samenwerkingen en kunstgedreven transformatieprocessen. Bovendien belemmeren deze structurele tekortkomingen de volledige realisatie van het potentieel van de CCS om culturele ruimtes van interactie voor inclusieve samenlevingen te creëren (de drijfveren van het heden).

Vooruitkijkend is het belangrijk om deze structurele uitdagingen in EU CCS-beleid aan te blijven pakken, terwijl ook nieuwe kansen worden benut voor de CCS om bij te dragen aan de levendige, inclusieve en duurzame Europese toekomst waar de EU naar streeft (de drijfveren van de toekomst). Dit vereist het handhaven van de huidige ondersteuningsmechanismen, het verbeteren van cross-sectorale samenwerking, het bevorderen van innovatie en het adequaat voorbereiden van de CCS op toekomstige crises en systemische transformatie.

2024-2029: EU CCS beleidsopties voor de 10e parlementaire termijn

Hoewel het beleidskader van de EU enkele cruciale juridische kaders omvat om de digitale sfeer en andere gebieden te reguleren, mist het een uitgebreide en holistische aanpak om de CCS volledig te ondersteunen. De studie benadrukt vier belangrijke beleidsgebieden die in de komende jaren strategische aandacht nodig hebben om het potentieel van de CCS verder te ontsluiten:

Steun voor de CCS is een investering in betere toekomsten: Het is nodig om de CCS te integreren in transformatiebeleid dat bijdraagt aan het opbouwen van betere toekomsten. Dit houdt in dat de kracht van verhalen vertellen en artistieke expressie wordt erkend in het stimuleren van maatschappelijke verandering, en dat deze elementen worden ingebed in bredere transformatie-agenda’s. Het verbeteren van de capaciteiten voor cross-sectorale samenwerking binnen de CCS en andere sectoren is essentieel om hun volledige potentieel te benutten.

Bijgewerkte CCS-ecosystemen bouwen duurzame grondslagen: Het is van cruciaal belang om de CCS-ecosystemen te actualiseren zodat ze duurzamer en veerkrachtiger zijn. Het aanpakken van structurele tekortkomingen en ervoor zorgen dat CCS-professionals onder eerlijke omstandigheden kunnen werken met toegang tot duurzame financiering en juiste erkenning is van groot belang.

Veilige ruimtes voeden culturele interactie en cohesie: Het bieden van veilige ruimtes (fysiek, digitaal en hybride) voor artistieke creatie en dialogen tussen culturen is noodzakelijk om een gezonde culturele omgeving te bevorderen. Met de opkomst van digitale en hybride ruimtes is er een dringende noodzaak om toegangshindernissen aan te pakken en agressie en schade te voorkomen. Dergelijke veilige ruimtes zijn ook cruciale knooppunten bij het verder benutten van de rol van cultuur voor gezondheid en welzijn.

Coöperatieve governance-opties voor de CULT-commissie: Het beter benutten van coöperatieve governance-mogelijkheden is essentieel om de effectiviteit van het EU CCS-beleid te verbeteren. Dit houdt in dat de horizontale governance tussen EU-instanties wordt versterkt en dat multilevel governance met strategische partners wordt bevorderd. Betere coördinatie en samenwerking kunnen beleidsisolatie overwinnen, het gebruik van financiële middelen optimaliseren en de zichtbaarheid en impact van het EU CCS-beleid vergroten.