Achtergrond: Gemeenten worstelen nog steeds met de Omgevingswet

Juridische hiaten en digitale obstakels

In Terneuzen ervaart wethouder Frank van Hulle dat de wet nog niet volledig uitgewerkt is. “We lopen tegen juridische onduidelijkheden aan en moeten daarnaast veel ICT-gerelateerde zaken uitzoeken,” vertelt hij. Ook speelt de gemeente een actieve rol in het begeleiden van initiatiefnemers en adviesbureaus door het digitale aanvraagproces.

Een dubbel gevoel over de wet

Van Hulle benadrukt dat de beoordeling van aanvragen op zichzelf al veel tijd kost, bovenop de andere verplichtingen. “We zijn een jaar verder, maar de voordelen van de wet hebben we nog niet echt kunnen benutten,” zegt hij. Ook in Apeldoorn blijkt dat de wet nog niet soepel functioneert. “Veel termen en omschrijvingen verschillen sterk van de oude regelgeving,” legt wethouder Peter Messerschmidt uit. “Zelfs voor ons is soms niet direct duidelijk wat er precies wordt bedoeld. Vooral het technische gedeelte vraagt veel begeleiding, waardoor het idee van een snelle digitale aanvraag in de praktijk nog tegenvalt.”

Moeilijk te begrijpen voor particulieren

In Zeewolde vraagt wethouder Helmut Hermans zich af of de Omgevingswet daadwerkelijk heeft bijgedragen aan een eenvoudigere ruimtelijke ordening. “Op papier klinkt het mooi, maar voor een particulier die een kleine verbouwing wil doen, is het een ingewikkeld proces,” zegt hij. De vele nieuwe termen maken het voor inwoners lastig om zelf een aanvraag in te dienen, waardoor ze alsnog bij de gemeente aankloppen. “Zo’n tachtig procent van de aanvragen gaat hierover, terwijl het juist de bedoeling was dat alles digitaal en zelfstandig geregeld kon worden.”

De uitdaging van het omgevingsplan

Een belangrijk onderdeel van de Omgevingswet is dat gemeenten één digitaal omgevingsplan moeten opstellen. In Maasgouw is de kern Wessem als proefproject gestart. “Het is een flinke uitdaging om een begrijpelijk en goed onderbouwd plan te maken,” zegt wethouder Tim Snijckers. Het omgevingsplan verschilt sterk van het oude bestemmingsplan. Naast ruimtelijke ordening en mobiliteit moeten nu ook sociale aspecten worden meegenomen, wat lastiger in harde regels te vatten is.

Maasgouw probeert bijvoorbeeld beleid rondom bewegen en ontmoeten in de buitenruimte te vertalen naar ruimtelijke regels. “Dat is makkelijker gezegd dan gedaan,” aldus Snijckers. “Daarnaast wordt het een uitdaging om de raad een helder totaaloverzicht te geven, en ik vrees dat inwoners straks verstrikt raken in een wirwar van regels.”

Ook Zeewolde zoekt nog naar een manier om het digitale omgevingsplan toegankelijk te maken voor raadsleden. “Voorheen konden we simpelweg pdf-bestanden van het bestemmingsplan versturen,” zegt Hermans. “Nu moeten raadsleden zelf het Omgevingsloket raadplegen. Dat vraagt om specifieke kennis. Een overzicht krijgen van alle mogelijkheden in een bepaald gebied is een stuk ingewikkelder geworden.”

Twijfels over de digitale systemen

Voor het publiceren van digitale plannen gebruiken veel gemeenten nog de oude TAM-IMRO-standaard, omdat ze weinig vertrouwen hebben in de foutgevoelige software van de Omgevingswet. Technische problemen rondom het gelijktijdig wijzigen van plannen spelen daarbij een grote rol.

De mogelijkheid om met TAM te werken vervalt eind dit jaar, maar verschillende gemeenten pleiten voor een verlenging tot 2032 – hetzelfde jaar waarin het volledige omgevingsplan gereed moet zijn. Minister Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) houdt echter vast aan de huidige deadline.

In Terneuzen vindt Van Hulle dat deze termijn uitgesteld moet worden. “Het landelijke systeem en de software zijn nog steeds niet compleet en te complex. Gemeenten moeten voldoende tijd krijgen om op een goede manier over te schakelen.”

Apeldoorn is daarentegen tegen uitstel. “De Omgevingswet is al meerdere keren uitgesteld, wat telkens voor vertraging zorgt,” zegt Messerschmidt. “Gemeenten hebben daardoor hun inspanningen steeds weer moeten aanpassen. We moeten nu doorpakken. Er is nog een aantal maanden te gaan, en hopelijk is de techniek tegen die tijd voldoende verbeterd.”