Achtergrond – SCP: Structurele ongelijkheid beïnvloedt welzijn en gezondheid, sociaal vertrouwen en vertrouwen in overheid

Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2025

Met de Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2025 geeft het SCP inzicht in de kwaliteit van de samenleving: hoe gaat het met mensen in ons land, hoe is het gesteld met de sociale samenhang en hoe kijken mensen naar de overheid en de politiek.Uit deze ‘stand van het land’ blijkt dat mensen met een theoretische opleiding, een toereikend inkomen en een goede gezondheid vaak positief zijn over hun leven en over hun leefomgeving in Nederland. Mensen met een laag inkomen, een slechtere gezondheid en een tekort aan andere zogenaamde hulpbronnen kunnen minder meedoen in de samenleving en hebben minder vertrouwen in andere mensen en de overheid. Juist bij deze laatste groep mensen zien we vaak een stapeling van problemen: onder meer op het gebied van financiën, gezondheid en het gebrek aan een sociale netwerk. Gescheiden hulpverlening, bijvoorbeeld op het gebied van geld en psychische gezondheid schiet vaak tekort, waardoor problemen blijven voortbestaan of verergeren. Voor deze groep is een integrale aanpak essentieel. Dat vraagt om samenhangend beleid waardoor mensen effectief worden ondersteund en zij het vertrouwen in de samenleving behouden.

Bezuinigen op gemeenten raakt mensen rechtstreeks

Veel taken op het gebied van zorg en ondersteuning worden uitgevoerd door gemeenten. Op de budgetten van gemeenten om mensen die achterblijven te helpen, is al aanzienlijk bezuinigd. Nieuwe bezuinigingen op lokale budgetten die het kabinet heeft aangekondigd, zullen mensen met achterstanden rechtstreeks raken. Zij zullen dan voor belangrijke sociale en welzijnsvoorzieningen, maar ook voor vrijwillige dienstverlening zoals schuldhulpverlening, minder terecht kunnen bij hun gemeente. Ook kunnen verdere bezuinigingen leiden tot het snijden in preventie waardoor verschillen in welzijn en gezondheid nog groter worden. Het is niet alleen een bedreiging voor de kwaliteit van leven van individuele burgers, maar het zet ook hun betrokkenheid bij de samenleving en hun vertrouwen in de overheid onder druk.

Verschillen in leefwerelden zetten sociale samenhang onder druk

Nederland kent een stevige basis als het gaat om sociaal vertrouwen: veel mensen voelen zich verbonden met ons land en vertrouwen de mensen om hen heen. Toch zien we dat de leefwerelden van de meest arme en meest rijke Nederlanders verder van elkaar verwijderd raken. Daarbij komt dat mensen met een maatschappelijk onzekere positie zich niet gezien of gehoord voelen door de groepen in de samenleving die het in hun ogen voor het zeggen hebben. Inwoners van Nederland ervaren dat er meer conflict is tussen groepen mensen, en denken daarbij over andere groepen in stereotype termen. Gescheiden leefwerelden doorbreken kan door voorwaarden te creëren waardoor groepen mensen meer kans hebben om elkaar te ontmoeten. Dit kan door menging in woningbouw, in het onderwijs en op de werkplek.

Uit het SCP-rapport blijkt ook dat het vertrouwen in de politiek laag is. Grote beloftes die vervolgens niet haalbaar blijken, bevestigen dit beeld. Burgers hebben het gevoel dat de politiek en de overheid er niet in slagen de problemen in ons land (zoals het woningtekort,  de stikstofproblemen en migratie) op te lossen. Daarnaast voelen veel mensen zich niet gehoord door de politiek en overheid, hebben ze het gevoel niet door hen vertegenwoordigd te worden en staat rechtvaardigheid wat hen betreft onder druk. Daarom moet de overheid laten zien dat ze luistert, betrouwbaar is, keuzes uitlegt en daarnaar handelt. Tot slot maken veel mensen zich zorgen over de omgangsvormen in de politiek, en de verharding in het geven van meningen in de maatschappij in het algemeen. Het is belangrijk hier oog voor te hebben, omdat het de legitimiteit van onze democratie onder druk zet.

Kijk verder dan het komende begrotingsjaar

Structurele ongelijkheden en gezondheidsverschillen zijn van invloed op het samenleven in Nederland en op de relatie van burgers met de overheid. Het SCP roept het kabinet op om oog te hebben voor de grote ongelijkheden tussen groepen mensen. Dit kan door te werken aan bestaanszekerheid voor de groepen mensen die het nodig hebben, niet alleen op het gebied van inkomen, maar ook door op meer structurele wijze in nieuw beleid te werken aan het verkleinen van ongelijkheden. En door aandacht te hebben voor de gevolgen van beleid. Beleidsmaatregelen vergroten immers soms onbedoeld ongelijkheden, en burgers worden soms niet geholpen omdat regelgeving tegen elkaar in werkt. Hervormingen langs deze route vragen om verder te kijken dan het komende begrotingsjaar. Sturen op kwaliteit van de samenleving vraagt om lange termijn visie en bestendig beleid.

Karen van Oudenhoven, directeur van het SCP: “Hoewel er grote ongelijkheden bestaan tussen mensen, vinden mensen in de basis dezelfde dingen belangrijk. Ga op zoek naar deze gemeenschappelijke waarden voor een toekomstvisie voor Nederland. In het huidige politieke en publieke discours worden verschillen tussen (groepen) mensen benadrukt. Hierdoor kan onderbelicht blijven dat mensen veelal dezelfde zorgen hebben en dezelfde zaken belangrijk vinden voor de samenleving.”