Achtergrond: VUCA: Omgaan met onzekere tijden

Herkenbaar?

Soms zijn de tijden zo onrustig dat je bijna bang bent deze nieuwsbrief  te openen, uit vrees voor de volgende onheilstijding. Misschien denk je geregeld: Wat moeten we hiermee? Moeten we ons programma aanpassen? Het managementteam bijeenroepen, of zelfs het bestuur of de raad van toezicht?  Dit artikel biedt je geen stappenplan, maar mogelijk wel handvatten om anders naar de wereld te kijken en om deze periode beter te analyseren.

Het jaar 2025  begon nog redelijk positief, met goede bezoekcijfers.  Toch kwamen er al snel nieuwe uitdagingen op je af: verkiezingen met een stevige politieke verschuiving, mogelijke btw-verhoging (nog steeds niet van de baan, of eigenlijk weer op de baan), een stelselwijziging op de horizon en de dreiging van 2026 als ravijnjaar.

Wat is VUCA?

De term VUCA is ontstaan in Amerika, kort na de Koude Oorlog. Met het wegvallen van het stabiele vijandbeeld van de Sovjet-Unie kwam er een complexe mix van nieuwe, onvoorspelbare tegenstanders met ingewikkelde organisatievormen. Dat vroeg om een nieuwe benadering. VUCA staat voor Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity. In het Nederlands: vluchtigheid/grilligheid, onzekerheid, complexiteit en dubbelzinnigheid/vaagheid.

In management wordt VUCA inmiddels gebruikt als denkkader om problemen beter te definiëren en analyseren, zodat je strategische keuzes bewuster kunt maken.

• Volatility gaat over de voortdurende veranderingen en het steeds hogere tempo daarvan. Sociale media zorgen voor een constante stroom signalen waarop je lijkt te moeten reageren. De vraag is: welke signalen zijn relevant voor jouw organisatie, en hoe houd je orde in de chaos?
• Uncertainty gaat over onvoorspelbaarheid. Hoe goed je ook voorbereidt, de uitkomst kan toch anders zijn. Ook besluitvorming in politiek en overheid is minder voorspelbaar, wat reageren lastig maakt.
• Complexity verwijst naar hoe systemen steeds meer gelaagd en  onderling verweven zijn. Vergelijk het met schaken op meerdere borden tegelijk, elk met eigen regels.
• Ambiguity gaat over dubbelzinnigheid. Dingen zijn niet altijd wat ze lijken, hebben meerdere betekenissen en kunnen vanuit verschillende perspectieven kloppen.

In een VUCA-wereld bestaan geen standaardoplossingen. Het vraagt om voortdurend strategisch bijsturen en accepteren dat er zaken zijn waarop je geen grip hebt.

Een VUCA-aanvliegroute

Filosoof en auteur Bob Johansen ontwikkelde een tegenhanger van VUCA met dezelfde letters:

• Vision – Werk vanuit een duidelijke visie. Dat geeft richting en houvast voor jou en je team.
• Understanding – Vergroot je begrip van de situatie, binnen én buiten je organisatie. Hoe beter je snapt wat er speelt, hoe sterker je keuzes kunt onderbouwen.
• Clarity – Breng helderheid in je eigen handelen. Benoem duidelijk: Zo kijken wij ernaar. Dat nodigt uit om aan te haken en versterkt de gezamenlijke koers.
• Agility – Blijf wendbaar. Als het niet linksom kan, ga dan rechtsom. Pas je aan wanneer dat nodig is, in plaats van vast te zitten in starre structuren.

Een andere insteek komt van Stefanie Beninger (Nyenrode), die veerkracht ziet als essentieel bij het omgaan met verstoringen.

Andere hulpmiddelen voor strategische keuzes

Je kunt ook andere methodes inzetten, zoals risicomanagement, scenario-denken of een frisse blik op je businessmodel met het business model canvas. Daarnaast zijn er trainingen en programma’s die je kunnen helpen. De VNPF is bezig een wat langere transitie-programma voor te bereiden die ook ingaat op veerkracht. Cultuur + Ondernemen heeft ook regelingen met trainingsbureaus.