Gemeentelijke meerjarenbegrotingen in het rood

• Lees ook hier.

Het ravijnjaar, waarin de rijksbijdragen flink worden teruggeschroefd, blijft een grote zorg voor gemeenten. In totaal krijgen zij in 2026 zo’n 2 miljard euro minder van het Rijk, ondanks een laatste extra bijdrage van 1 miljard euro van het vorige kabinet. Zonder deze extra middelen zou de daling zelfs 3 miljard euro bedragen.

De tekorten in driekwart van de meerjarenbegrotingen (2024-2028) hangen nauw samen met deze situatie. Gezamenlijk komen deze gemeenten uit op een tekort van 5,2 miljard euro. Toch zijn er ook gemeenten die een rooskleuriger beeld schetsen: een kwart verwacht positieve resultaten, met een totaaloverschot van 1,3 miljard euro. Per saldo resteert er echter nog steeds een tekort van 3,9 miljard euro.

Resultaten van 2023

Hoewel gemeenten in 2023 een gezamenlijk overschot van 1,7 miljard euro behaalden, eindigde meer dan 20 procent van hen dat jaar al met een tekort. Ter vergelijking: in 2022 boekten gemeenten nog een positief resultaat van 3,7 miljard euro, waarbij slechts 8 procent rode cijfers schreef.

Toch zal de financiële situatie in de komende jaren verslechteren, volgens de cijfers in de meerjarenbegrotingen. Het grootste tekort wordt verwacht in 2026, met een bedrag van 1,4 miljard euro. Vorig jaar werd dit tekort nog geschat op 1,3 miljard euro.

Gemiddelde beoordeling gedaald

De Benchmark Nederlandse Gemeenten beoordeelt jaarlijks de financiële gezondheid van gemeenten. Voor het zevende jaar op rij heeft BDO deze beoordeling uitgevoerd, gebaseerd op de jaarrekeningen van 2023 en de meerjarenbegrotingen. Het gemiddelde rapportcijfer is dit jaar gedaald van een 7,4 naar een 6,8. Daarnaast is het aantal gemeenten met een onvoldoende met bijna 10 procent toegenomen.

Er zijn grote verschillen tussen gemeenten. Bij gemeenten met meer dan 100.000 inwoners scoort Rotterdam het hoogst met een 9, terwijl Alkmaar met een 3 onderaan bungelt. Bij middelgrote gemeenten (50.000-100.000 inwoners) voert Oss de lijst aan met een 10, terwijl Midden-Groningen slechts een 1 scoort. Ook bij kleinere gemeenten (25.000-50.000 inwoners) zijn er uitschieters: Best krijgt een 10, terwijl Castricum niet verder komt dan een 2. Onder de kleinste gemeenten (<25.000 inwoners) scoort Valkenburg het hoogst met een 10, en Hattem het laagst met een 1.

Financiële druk en versnippering

Gemeenten kampen met stijgende kosten en een groeiend takenpakket, terwijl financiële duidelijkheid vanuit het Rijk ontbreekt. Dit leidt tot uiteenlopende keuzes, aldus Marc Steehouwer, voorzitter van de branchegroep Overheid bij BDO. Hij wijst erop dat er vaak geen concrete plannen zijn voor bezuinigingen, wat resulteert in een versnipperd financieel landschap.

Tegelijkertijd blijft de druk op gemeentelijke financiën toenemen door tegenvallende inkomsten uit het Rijk en de oplopende kosten, met name in de jeugdzorg. Gemeenten overwegen bezuinigingen, die vooral inwoners zullen raken, zoals het versoberen van voorzieningen of het verhogen van belastingen en tarieven.

Jeugdzorg als financiële uitdaging

De stijgende kosten van jeugdzorg blijven een belangrijke bron van zorg. Later deze maand verschijnt een rapport van een deskundigencommissie over de uitvoering van de Hervormingsagenda Jeugd. Mogelijk resulteert dit in extra middelen vanuit het Rijk, maar dat is volgens Steehouwer nog onzeker.

Autonomie en reserves

Steehouwer benadrukt dat meer geld niet de enige oplossing is. Gemeenten moeten hun prioriteiten helder krijgen en keuzes maken op basis van inhoud, niet alleen financiën. Ook Nijmegen’s burgemeester Hubert Bruls stelt in het rapport dat gemeenten meer autonomie nodig hebben om minder afhankelijk te zijn van het Rijk en zich beter op hun eigen beleidsdoelen te richten.

BDO adviseert daarnaast om een deel van de vrije reserves in te zetten om de financiële tekorten te overbruggen. Van de totale gemeentelijke reserves van 41 miljard euro, is ongeveer 11 miljard beschikbaar als vrije reserves die onder voorwaarden kunnen worden gebruikt. Gemeenten moeten volgens Steehouwer nu handelen en zorgvuldig omgaan met beschikbare middelen om het dreigende financiële ravijn te vermijden.