Hoe maak je strategische keuzes in onzekere tijden? Het hulpmiddel VUCA biedt houvast

Het jaar leek nog wel zo aardig te starten met het terugkerende publiek in de kunstinstellingen, toen er toch nog van alles op ons afkwam. Turbulente verkiezingen met als resultaat een nieuwe politieke wind. En dan misschien een aankomende verhoging van het btw-tarief, beperking van de giftenaftrek, een mogelijke stelselwijziging (in 2028) en, naar het zich laat aanzien, een ravijnjaar in 2026.

Wat is VUCA?

De term is na de Koude Oorlog bedacht in Amerika. Met het wegvallen van het stabiele vijandbeeld van de Sovjet-Unie ontstond er een complex samenraapsel van nieuwe vijanden. Wiens acties onvoorspelbaar waren en hun organisatievorm complex. Dat vroeg dus om een totaal andere benadering. De term VUCA werd geïntroduceerd om die nieuwe wereld te omschrijven. In die wereld staat VUCA voor Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity. Begrippen die je in het Nederlands als vluchtigheid of grilligheid, onzekerheid, complexiteit of ingewikkeld en dubbelzinnigheid of vaagheid zou kunnen vertalen.

Inmiddels is de term VUCA ook opgepakt als managementterm en verder doorontwikkeld. Gedachte is dat je door de termen van VUCA te gebruiken je de problematiek anders kunt definiëren en analyseren en daarmee dus ook andere strategische afwegingen kunt maken. Omdat deze begrippen centraal staan hieronder meer over hoe je hun betekenis kunt lezen.

• Volatility gaat over de haast voortdurende staat van verandering en de onrust die dat met zich meebrengt. Het tempo waarin dingen veranderen, gaat ook steeds sneller. Met de komst van sociale media is er ook veel meer waar we op ‘moeten’ reageren. Onmacht en paniek liggen op de loer. Welke veranderingen of signalen zijn nu eigenlijk voor jou relevant, hoe maak je beslissingen en zorg je voor orde in de chaos?

• Uncertainty gaat over de onvoorspelbaarheid. Hoe goed je de dingen ook doordenkt en voorbereidt, je zult vaak zien dat de zaken net toch weer anders uitpakken. Ook besluitvorming en processen van bijvoorbeeld politiek en overheid worden steeds minder voorspelbaar waarmee het dus ook lastig reageren is.

• Complexity gaat over hoe complex systemen in elkaar steken. De wereld steekt niet langer lineair in elkaar, maar is non-lineair geworden. In allerlei aspecten van de wereld zitten vele componenten die zich ook nog eens telkens op een andere manier tot elkaar verhouden. Denk aan zoals schaken zou zijn op meerdere borden tegelijk met op ieder bord eigen regels.

• Ambiguity heeft betrekking op de dubbelzinnigheid in de wereld. Dingen zijn niet altijd wat ze lijken en soms ook nog op meerdere manieren te definiëren. Waarheid kent meerdere facetten en vaak ook meerdere perspectieven.

Als de wereld zo VUCA is, is de grote vraag natuurlijk hoe hier dan op te reageren. Juist door deze complexe omgeving vol instabiliteit zijn er ook geen standaardantwoorden. Het is eerder een kwestie van continue en scherp op strategisch niveau blijven manoeuvreren. Het is tegelijkertijd ook accepteren dat er zaken zijn waar je geen enkele invloed of grip op hebt. Niet alles wat er om je heen gebeurt, is te volgen en te doorgronden, laat staan dat er overal een sluitend antwoord op is.

Een VUCA-aanvliegroute

Gelukkig hebben verschillende mensen hier al over nagedacht. De meest aansprekende insteek is die van filosoof/auteur Bob Johansen. Hij heeft een antwoord geformuleerd met dezelfde letters, maar met andere woorden:

• Vision – Werken vanuit een heldere visie helpt om grip te houden op volatiliteit. Door een heldere visie tegenover de vluchtigheid te zetten, creëer je houvast voor jezelf en de mensen om je heen. Je zet jezelf aan het stuur en bent daardoor minder afhankelijk van wat er om je heen gebeurt.
• Understanding – begrip van de situatie kan op verschillende plekken in en buiten de organisatie gevonden worden. Snappen wat er aan de hand is, helpt de juiste keuze te bepalen. Je begrip en kennis uitdragen, maakt je sterker en geeft je ook de positie om helder je visie neer te zetten.
• Clarity – Als het overal om je heen heel complex is, is het fijn wanneer iemand helderheid kan creëren over het eigen handelen. ‘Wij zien het zo…’ Dus vanuit een eigen perspectief aangeven hoe je naar de wereld kijkt. Het nodigt uit om bij aan te sluiten en daarbij die helderheid nog verder te versterken.
• Agility – Bij wiebelende weegschalen is het prettig wanneer je handig en wendbaar kunt reageren. Als het niet linksom kan, dan maar rechtsom. Niet vast blijven zitten in vaste (complexe) structuren maar soepel mee springen wanneer het nodig is.

Nu is de insteek van Bob Johansen er eentje van vele over hoe om te gaan met complexe vraagstukken. Een ietwat andere insteek is die van Stefanie Beninger (van Nyenrode). Zij spreekt over veerkracht als een hulpmiddel bij het omgaan met verstoringen.

Andere tools voor strategische keuzes

Er zijn natuurlijk nog meer gereedschappen die behulpzaam kunnen zijn bij strategische keuzes. Lees hier verder.