Volkskrant
Culturele instellingen kampen met hoge energieprijzen: wat kunnen ze doen?
1 december 2022
Culturele instellingen worstelen met hun begroting vanwege de gestegen energieprijzen. Vorige week maakte het kabinet bekend dat er compensatie komt. Deze week gaat het vriezen. Wat kunnen instellingen doen?
In culturele instellingen zijn de dikke truien al uit de kast gehaald. In het Bonnefantenmuseum in Maastricht is de temperatuur op kantoor verlaagd van 22,5 naar 20 graden. Ook in Stedelijk Museum Schiedam en in Theater Kikker in Utrecht is de verwarming op de kantoren omlaag gedraaid. Maar dat is natuurlijk niet genoeg. ‘Zo’n maatregel gaat het verschil niet maken’, zegt Anne de Haij, directeur van Stedelijk Museum Schiedam. ‘Dit is een forse uitdaging’, zegt een woordvoerder van het Bonnefantenmuseum.
De Volkskrant sprak tien culturele instellingen over hun energierekening en de maatregelen die zij kunnen treffen. De hoogte van de geschatte prijsstijging van de energierekening varieert sterk. De Nationale Opera en Ballet in Amsterdam en Bonnefantenmuseum Maastricht verwachten in 2023 een rekening die bijna twee keer zo hoog is als die van 2022. Theater Kikker in Utrecht en Stedelijk Museum Schiedam komen volgend jaar waarschijnlijk drie keer hoger uit dan nu. En het Concertgebouw in Amsterdam verwacht zelfs een vervijfvoudiging van de kosten: dan wordt de rekening een miljoen euro, op een begroting van ongeveer 20 miljoen euro.
Compensatieregeling
Bij het kabinet wordt door de cultuursector al maanden aangedrongen op een compensatieregeling. Vorige week werd bekend welk bedrag het kabinet wil vrijmaken: in totaal gaat het om structureel 400 miljoen euro voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en 300 miljoen euro voor gemeenten en provincies. Jeroen Bartelse van de Taskforce culturele en creatieve sector, die ruim honderd culturele organisaties vertegenwoordigt, noemt dit na maanden onzekerheid ‘goed nieuws’. De onzekerheid is echter niet helemaal voorbij: hoe het geld zal worden verdeeld en wanneer het wordt uitgekeerd is nog niet bekend: ‘We hadden gehoopt dat het plan concreter zou zijn. Bovendien is het geld beschikbaar gesteld voor meer dan alleen cultuur. Gemeenten kunnen het besteden aan maatschappelijke voorzieningen, dus hoe dat uitpakt moeten we nog zien.’
Pas in mei 2023 worden de precieze bedragen van de energiesteun bekendgemaakt. Bartelse verwacht dat gemeenten en het ministerie al eerder plannen zullen presenteren: ‘Ik hoop dat er begin volgend jaar al meer duidelijkheid is.’ Bartelse is zelf directeur van podium TivoliVredenburg in Utrecht, waar hij de energiekosten dit jaar al met zo’n negen ton zag stijgen: ‘Begin dit jaar liep ons contract af, toen waren de prijzen al heel hoog en konden we geen vast contract meer afsluiten.’
Maatregelen treffen is lastig voor culturele instellingen. Musea kunnen hun klimaatinstallatie bijvoorbeeld niet op een lager pitje laten draaien of uitzetten, die moet dag en nacht draaien om de kunstwerken te beschermen. Anne de Haij, directeur van Stedelijk Museum Schiedam zat de afgelopen maanden regelmatig op het stadhuis om bij de gemeente aandacht te vragen voor het probleem. De energierekening van het museum, dat pas is verbouwd, zal in 2023 zo’n drie keer zo duur worden. ‘Een sprankje hoop’, noemt zij het bericht van het kabinet. ‘Maar ik durf pas echt te juichen als ik meer weet. En dit museum is geen rijksinstelling, dus ik ben afhankelijk van het gemeentelijke beleid. Die houden de kaarten nog tegen de borst.’
Drastische maatregelen
Voorlopig ligt er in Schiedam dus een begroting met een tekort van een paar ton: ‘Daar word je niet vrolijk van. Dat bezuinig ik niet met de kaasschaaf weg, dan moet ik snijden in de programmering. Dan heb ik het niet over een tentoonstelling minder, dan heb ik het over het scenario drie maanden dicht.’ Over zulke drastische maatregelen wil de directeur nu nog niet beslissen. Een andere mogelijkheid die ze noemt is dat er minder kunstwerken zullen worden geleend waarbij hoge eisen aan de klimatologische omstandigheden worden gesteld: ‘Maar dan zou je tornen aan de kwaliteit van de tentoonstellingen, dat wil ik natuurlijk niet.’
Ook andere culturele instellingen benadrukken dat ze de kwaliteit van de producties niet op het spel willen zetten. Sebastiaan ’t Lam, hoofd bedrijfsvoering bij Theater Kikker: ‘We proberen overal op te besparen. Maar we gaan niet zeggen dat theatergroepen minder licht mogen gebruiken.’ Ook het theater krijgt de begroting voor 2023 niet sluitend. Bij de Nationale Opera en Ballet zijn de zorgen groot, vertelt directeur Stijn Schoonderwoerd: ‘Echt doeltreffende maatregelen kunnen wij niet treffen. Op het podium moet eigenlijk altijd het licht aan, dat is al verduurzaamd met ledlampen. En zangers en dansers kunnen niet in de kou repeteren, dan krijgen ze blessures. Onze begroting is al rond, de producties zijn al gepland. We zitten echt klem.’
Verwarming lager
Culturele instellingen willen de kosten liever niet doorberekenen aan de bezoeker. ‘Onze bezoekers hebben thuis ook hogere kosten, en we willen dat onze zalen vol blijven,’ zegt Schoonderwoerd.
Intussen wordt in Schiedam al onderzocht of de verwarming ook in de museumzalen lager kan, terwijl de luchtvochtigheid op peil blijft. Anne de Haij: ‘Dan zou het kunnen dat bezoekers op koude dagen hun jas aan houden.’
Samenwerking
De Taskforce culturele en creatieve sector werd opgericht in maart 2020, in reactie op de start van de coronacrisis. Het is een samenwerkingsverband van ruim honderd branche-, beroeps- en belangenorganisaties, zoals bijvoorbeeld de Museumvereniging, de Kunstenbond en de Popcoalitie.