Nieuw onderzoek naar gender(on)gelijkheid in de Europese livemuzieksector

• Lees hier het volledige rapport (Engelstalig).

Nederlandse samenvatting van het onderzoek

Het rapport is geschreven door Grace Goodwin, in opdracht van Live DMA, het Europese netwerk van poppodia en festivals, waar de VNPF ook onderdeel van uitmaakt.

In het kader van het Live Style Europe II-project van Live DMA, dat zich richt op de live muzieksector in Europa en gendergelijkheid als prioriteit stelt, heeft het Europese netwerk voor livemuziekverenigingen een literatuuronderzoek laten uitvoeren naar genderongelijkheid binnen deze sector. Dit onderzoek brengt bestaand onderzoek samen om een breed overzicht te geven van de huidige situatie. Het doel is niet om datasets te vergelijken, maar om de prevalentie van genderongelijkheid in de Europese livemuzieksector aan te tonen.

Genderongelijkheid in de muziekindustrie is een bekend probleem, met onderzoek dat aantoont dat vrouwen te maken krijgen met discriminatie, intimidatie, ongelijke kansen en een gebrek aan ondersteuning in een sector die wordt gekenmerkt door machtsongelijkheid. Dit is niet alleen een Europees, maar een wereldwijd probleem, dat de bredere maatschappelijke ontwikkelingen rondom vrouwenrechten weerspiegelt.

Dit literatuuronderzoek behandelt thema’s zoals de samenstelling van festivalprogramma’s, genderongelijkheid in werkgelegenheid binnen de livemuzieksector, seksueel grensoverschrijdend gedrag in livemuziekruimtes en de uitdagingen bij het ontwikkelen van een effectieve methodologie voor genderdataverzameling. Het onderzoek sluit af met een overzicht van enkele oplossingen die worden ingezet om genderongelijkheid in de sector tegen te gaan.

Genderbalans op het podium

Een belangrijk initiatief op dit gebied is Keychange, dat sinds 2017 festivals en muziekorganisaties aanmoedigt om een gelijke genderverdeling op festivalpodia na te streven. Hoewel de doelstelling van 50% vrouwelijke acts in 2022 niet werd behaald, heeft het programma wel geleid tot een grotere bewustwording en discussie over gendergelijkheid in de sector. Inmiddels hebben meer dan 650 organisaties zich aangesloten bij het initiatief. Echter, slechts 28,5% van de deelnemers heeft zijn streefdoelen behaald, en bijna de helft heeft geen gegevens over de voortgang kunnen of willen aanleveren.

Onderzoekers zoals Nissen (2024) hebben kritiek geuit op de methodologie van Keychange. Er wordt vaak gebruikgemaakt van een ‘zachte’ methode om gender te tellen, waarbij een groep als ‘vrouwelijk’ wordt beschouwd zodra er één vrouwelijke muzikant deel uitmaakt van de act. Dit geeft een vertekend beeld van de daadwerkelijke representatie van vrouwen op festivalpodia. Bij een ‘harde’ methode, waarbij alle individuele muzikanten worden meegeteld en ook rekening wordt gehouden met podiumindeling en speeltijden, blijkt dat vrouwelijke artiesten nog steeds structureel worden ondervertegenwoordigd. Zo waren 92% van de headliners op Europese festivals man, en had 50% van de onderzochte Britse festivals in 2022 geen enkele vrouwelijke headliner.

Achter de schermen van live muziek: genderongelijkheid, rolsegregatie en belemmeringen voor inclusie

Werk in de live muziekindustrie omvat een breed scala aan functies, maar achter de schermen blijven veel bijdragen onzichtbaar. Hoewel 42,9% van de werknemers in muziekpodia en clubs vrouw is, bekleden mannen vaker beter betaalde en invloedrijke posities (Live DMA, 2020, 2023). Een hardnekkig probleem is de rolsegregatie, waarbij vrouwen eerder functies als cateringmedewerker, garderobe-assistent of merchandise-verkoper bekleden, terwijl mannen domineren in technische en managementfuncties. In Nederland is 42% van de werknemers in livemuziekpodia vrouw, maar gendergelijkheid wordt voornamelijk in marketing en catering bereikt (VNPF, 2022). In Frankrijk is slechts 10,9% van het technisch personeel in muziekpodia vrouw (Fedelmia, 2021).

De hoge mate van freelancewerk in de live- en festivalsector maakt deze sector kwetsbaar voor uitbuiting en uitsluiting. Onregelmatige werktijden, onveilige werkomgevingen en een ‘boys club’-cultuur zorgen ervoor dat vooral vrouwen en minderheden als eersten buiten de boot vallen (Conor et al., 2015; Leonard, 2016). Een onderzoek van de Jaguar Foundation (2022) wees uit dat de meerderheid van de werknemers in evenementenbedrijven, ticketbureaus, boekingskantoren en platenlabels mannelijk is, met slechts 37% vrouwen in leidinggevende functies. Daarnaast blijkt uit onderzoek van Female Pressure (2024) dat beslissingsprocessen rondom festivalprogrammering vaak ondoorzichtig zijn, wat genderongelijkheid in de programmering in stand houdt. Festivals met een volledig vrouwelijk programmeerteam boeken doorgaans meer vrouwelijke acts. Toch blijft de meerderheid van festival- en venueprogrammeurs in Europa mannelijk (Scivias, 2024; Live DMA, 2024).

Genderbias speelt een rol in boekingspraktijken: een Noors onderzoek naar festivalboekers toonde aan dat mannelijke boekers gendergelijkheid vaak als een secundair of irrelevant criterium beschouwen, waarbij sommigen zelfs stellen dat “genderbalans prioriteren ten koste gaat van talent” (Gadir, 2017). Hoewel sommige in-house boekers genderrepresentatie belangrijk vinden, werd in het Live DMA (2024) rapport geen verband gelegd tussen het geslacht van de boeker en hun houding ten opzichte van inclusiviteit.

De backstage-omgeving wordt vaak als een ‘mannelijke ruimte’ gezien. Vrouwen die hier willen werken, volgen vaak extra opleidingen en meerdere stages voordat ze een betaalde functie bemachtigen (Leonard, 2007). Veel essentiële backstagevaardigheden worden informeel op de werkvloer aangeleerd, wat vrouwen benadeelt, omdat mannelijke netwerken deze leerprocessen vaak onder elkaar houden (Kielich, 2024; Gadir, 2017). Eenmaal aangenomen worden de competenties van vrouwen regelmatig in twijfel getrokken door mannelijke collega’s (Paracani, 2023; Kielich, 2024).

Onbetaalde of laagbetaalde stages zijn cruciaal om toegang te krijgen tot de sector, maar kunnen een drempel vormen voor vrouwen. Uit onderzoek onder festivalstagiairs in Rotterdam bleek dat mannelijke stagiairs de sector wilden blijven, terwijl vrouwelijke stagiairs dat niet wilden, mede door een onwelkome werksfeer (Swartjes & Berkers, 2023).

Gender gerelateerd geweld in livemuziekruimtes

Seksueel en gendergerelateerd geweld is een ernstig probleem binnen festivals en livemuziekpodia. Vrouwen lopen verhoogd risico op seksueel geweld, zowel als bezoeker als werknemer, en zijn zich vaak hyperbewust van hun veiligheid, terwijl mannen deze problemen minder vaak benoemen. Betrouwbare gegevens over seksueel geweld op festivals en in podia zijn moeilijk te verzamelen en te verifiëren.

In Zwitserland blijkt uit onderzoek van Helvetia Rockt (2024) dat de verantwoordelijkheid voor preventie en interventie rond seksueel geweld vaak bij stagiaires en onbetaalde medewerkers ligt, die weinig zeggenschap hebben binnen organisaties. Ook beveiligingspersoneel is vaak onvoldoende getraind en livemuziekpodia hebben vaak een moeizame relatie met politie en andere overheidsdiensten, die in theorie ondersteuning zouden moeten bieden aan slachtoffers.

Maatregelen en uitdagingen

Het aanpakken van gendergerelateerd geweld vereist bredere maatschappelijke veranderingen, maar er zijn initiatieven om livemuziekruimtes veiliger te maken. In Ierland wordt overwogen om vergunningen in te trekken van podia die weigeren seksueel geweld aan te pakken, en in Frankrijk koppelt het Centre National de la Musique subsidies aan het implementeren van trainingen over de preventie van seksueel geweld.

Steeds meer organisaties bieden ‘Safer Spaces’-trainingen aan, zoals de Good Night Out Campaign en Sexism Free Night. Deze trainingen kunnen echter kostbaar en soms ineffectief zijn door de hoge personeelsverloop in de sector en onduidelijke hiërarchieën. Er is bovendien een risico dat organisaties zulke trainingen enkel als symbolische maatregel gebruiken, zonder daadwerkelijke structurele veranderingen door te voeren.

Mogelijke oplossingen voor genderongelijkheid in de livemuzieksector

Activisme, vrouwgerichte ruimtes en evenementen

Vrouwen ervaren structurele ongelijkheid en uitsluiting in de livemuzieksector, zowel als werknemers als publiek. Dit heeft geleid tot de oprichting van vrouwgerichte initiatieven zoals trainingen voor stagecrews (bijv. 3T, Crew Gal) en netwerken zoals NOWIE. Deze initiatieven bieden vrouwen een gemeenschap waarin zij vaardigheden en ervaringen kunnen delen en professionele netwerken kunnen opbouwen. Echter, zulke exclusieve ruimtes kunnen de kloof tussen mannen en vrouwen in de sector onbedoeld vergroten.

Daarnaast zijn er festivals met alleen vrouwelijke artiesten ontstaan om ondervertegenwoordigde muzikanten meer zichtbaarheid te geven. Hoewel dit een manier is om genderongelijkheid aan te kaarten, kan het ook als tokenisme worden gezien. De vraag blijft ook of bands met mannelijke leden mogen deelnemen aan zulke festivals. Het voordeel is dat deze evenementen voor een veiliger omgeving kunnen zorgen, aangezien de meeste gendergerelateerde geweldsincidenten door mannen worden gepleegd.

Genderdiversiteit bevorderen: quota, subsidies en inclusion riders

Een andere benadering is overheidsinterventie om genderdiversiteit te stimuleren. In Zweden verloor de jazzvereniging Svensk Jazz subsidie omdat minder dan 25% van hun programmering uit vrouwen bestond. Argentinië heeft een wet die bepaalt dat ten minste 30% van de muzikanten op festivals vrouw moet zijn. Dit beleid is controversieel: enerzijds dwingt het podia om vrouwen op te nemen in line-ups, anderzijds bestaat het risico dat vrouwen enkel geboekt worden om aan subsidievoorwaarden te voldoen.

Een andere strategie is het gebruik van inclusion riders, waarbij artiesten eisen dat festivalprogramma’s genderdivers zijn. Dit kan ook achter de schermen invloed hebben, bijvoorbeeld bij technische en organisatorische functies. Echter, dit werkt alleen als het onderdeel is van bredere structurele verandering en is vaak alleen haalbaar voor invloedrijke artiesten.

Conclusie: vooruitgang ondanks uitdagingen

Hoewel gendergelijkheid in de livemuzieksector nog ver weg is, worden steeds meer stappen gezet. Opvallend is dat onderzoek naar dit onderwerp grotendeels door vrouwelijke onderzoekers en activisten wordt uitgevoerd, terwijl mannen minder betrokken lijken. Data over genderongelijkheid op festivalpodia is inmiddels goed beschikbaar, maar er is geen gestandaardiseerde meetmethode, wat internationale vergelijking bemoeilijkt. Bovendien wordt er weinig data verzameld over de programmering van muziekpodia en clubs.

De sector is sterk gesegregeerd: technische en managementrollen blijven voor vrouwen minder toegankelijk. Wel zetten steeds meer organisaties in op training, mentoring en gezondere werkculturen. Ondanks de sombere cijfers biedt de toename van vrouwelijke headliners op grote festivals zoals Primavera Sound en het bereiken van een 50% vrouwelijke line-up bij Iceland Airwaves in 2018 hoop. De langzame, maar gestage vooruitgang toont aan dat de sector in de goede richting beweegt.