Rijksoverheid
Overheid lanceert nieuwe toets om discriminatie binnen organisaties aan te pakken
5 november 2025
De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme heeft een nieuw instrument ontwikkeld waarmee (semi)publieke organisaties kunnen nagaan in hoeverre hun beleid en uitvoering vrij zijn van discriminatie.
Deze zogenoemde discriminatietoets helpt overheden en publieke instellingen om risico’s op ongelijke behandeling tijdig te signaleren en aan te pakken. Het is voor het eerst dat de overheid een concreet hulpmiddel aanbiedt om het eigen handelen systematisch te toetsen op mogelijke vormen van discriminatie en racisme.
Praktische toepassing bij Douane en gemeente Arnhem
De toets bevat praktische vragen en opdrachten en is getest bij onder meer de Douane en de gemeente Arnhem. Tijdens deze pilots ontdekten organisaties waar in hun processen (zoals controles, selectiecriteria of toewijzingen) onbedoelde ongelijkheden kunnen ontstaan. Zo onderzocht de Douane welke afwegingsnormen bij controles op Schiphol worden gebruikt, terwijl Arnhem beleidsvrijheid van ambtenaren beperkte om gelijke behandeling beter te waarborgen.
Van reactie naar preventie
Volgens voorzitter Joyce Sylvester is het doel van de toets om organisaties in een vroeg stadium bewust te maken van mogelijke risico’s. “Discriminatie bestrijden betekent niet alleen reageren op klachten, maar vooral voorkomen dat het in beleid en uitvoering kan ontstaan.” De toets moet ook het gesprek binnen organisaties stimuleren: medewerkers leren reflecteren op hun keuzes en de gevolgen daarvan voor collega’s en burgers.
Lessen uit het toeslagenschandaal
De aanleiding voor de ontwikkeling ligt in het groeiende inzicht dat discriminatie binnen de overheid, ook als die onbedoeld plaatsvindt, grote maatschappelijke schade veroorzaakt. De Staatscommissie werd opgericht na het toeslagenschandaal en onderzoekt sindsdien discriminatie en etnisch profileren in verschillende sectoren. De commissie adviseert overheden hoe zij beleid structureel kunnen verbeteren en pleit ervoor dat het gebruik van de discriminatietoets een vast onderdeel wordt van besluitvorming, zoals dat al het geval is in landen als het Verenigd Koninkrijk en Ierland.
Voorbeelden van onbewuste vooroordelen
Een voorbeeld van hoe diep onbewuste vooroordelen kunnen doorwerken, komt uit recent onderzoek van Nederlandse universiteiten: rechters bleken na de moord op advocaat Derk Wiersum onbewust zwaardere straffen op te leggen aan verdachten met een Marokkaanse achtergrond, gemiddeld 71 procent hoger.
Eerste organisaties gestart met de toets
Inmiddels werken de eerste tien organisaties actief met de nieuwe toets.