Songteksten worden al 50 jaar simpeler en negatiever

Over de hele periode blijkt dat songteksten eenvoudiger en negatiever worden en meer stresswoorden bevatten. Opvallend genoeg viel deze ontwikkeling samen met stijgende cijfers van depressie en angst onder de bevolking en met toenemende negativiteit in de media. Maar lichtpuntje: vanaf 2016 keerde de trend. Nummers met complexere teksten werden weer populairder.

Wat deze veranderingen vooral drijft? Stressvolle gebeurtenissen, zoals de aanslagen van 9/11 of de coronapandemie, denken de onderzoekers. Na heftige gebeurtenissen werden teksten juist positiever en complexer. Dat is opvallend, omdat je zou denken dat muziek in crisistijden juist donkerder wordt. Volgens de onderzoekers kan dit worden verklaard doordat mensen muziek gebruiken als een vorm van escapisme: ze zoeken bewust naar een positieve tegenhanger van hun stressvolle realiteit.

Lees hier het hele artikel van Scientas.nl

Lees hier het onderzoeksverslag van Maurício Martins van de Universiteit van Wenen

Waarom van belang voor VNPF-leden

Dit onderzoek is relevant voor medewerkers van VNPF-podia en -festivals omdat het inzicht geeft in hoe publiek muziek gebruikt in verschillende maatschappelijke omstandigheden. Het laat zien dat mensen muziek niet alleen kiezen op artistieke inhoud, maar ook als middel om emoties te reguleren: om te ontsnappen, te verbinden en gezamenlijk spanning te ontladen. Voor programmeurs, marketeers, contextprogrammeurs en directies helpt dit om beter te begrijpen waarom bepaald aanbod wel of juist niet aanslaat, zeker in tijden van maatschappelijke onrust of onzekerheid. Het onderstreept dat programmering die inzet op beleving, herkenning en collectieve ervaring geen oppervlakkige keuze is, maar aansluit bij een reële publieksbehoefte. Tegelijk biedt het onderzoek medewerkers handvatten om zulke keuzes intern en richting gemeenten of partners beter te onderbouwen, bijvoorbeeld in gesprekken over maatschappelijke waarde, publieksbereik of legitimatie. Hoewel het onderzoek is uitgevoerd in de Verenigde Staten en publieksvoorkeuren daar deels anders kunnen zijn, ligt het niet voor de hand dat de onderliggende mechanismen fundamenteel verschillen. Daarmee vormt het vooral een nuttig kader om eigen praktijkervaringen in de Nederlandse podium- en festivalsector beter te duiden en te verwoorden.

Dit onderzoek kijkt naar hoe de inhoud van songteksten in populaire muziek is veranderd tussen 1973 en 2023, en wat die veranderingen zeggen over hoe mensen collectief omgaan met stress en emoties. De onderzoekers analyseerden meer dan 20.000 songteksten uit de Amerikaanse Billboard Top 100 met behulp van computeranalyses.

Ze keken daarbij naar drie dingen:

1. Stress-gerelateerd taalgebruik (woorden die verwijzen naar stress, angst of druk),
2. Sentiment (hoe positief of negatief teksten zijn),
3. Complexiteit van de teksten (hoe herhalend of eenvoudig de lyrics zijn).

De belangrijkste bevindingen

Songteksten zijn over de lange termijn negatiever, stressvoller en eenvoudiger geworden
Over de afgelopen vijftig jaar is er:

• een duidelijke toename van stress-gerelateerde woorden in populaire liedjes;
• een afname van positieve emoties in de teksten;
• een vereenvoudiging van songteksten: meer herhaling, minder variatie en complexiteit.

Dit sluit aan bij bredere maatschappelijke trends, zoals toenemende gevoelens van stress, angst en mentale druk in de samenleving.

Grote maatschappelijke schokken leiden juist niet tot méér sombere muziek
Opvallend is dat tijdens grote crises, zoals:

• de aanslagen van 11 september 2001;
• en de COVID-19-pandemie,

mensen juist minder stressvolle en minder negatieve muziek gingen luisteren. Met andere woorden: tijdens extreme stress kiezen mensen niet voor muziek die hun stress weerspiegelt, maar eerder voor muziek die afleiding of emotionele verlichting biedt.

De onderzoekers noemen dit emotional regulation of escapisme: muziek gebruiken om emoties te reguleren in plaats van te versterken.

Muziek fungeert als collectief copingmechanisme
Waar mensen in rustige tijden vaker muziek luisteren die hun stemming weerspiegelt, lijkt muziek in crisistijd een psychologische functie te krijgen:

• het dempen van angst;
• het bieden van houvast;
• of het tijdelijk ontsnappen aan de realiteit.

Dat gebeurt niet alleen individueel, maar op maatschappelijk niveau, zichtbaar in collectieve luistervoorkeuren.

Economische groei heeft weinig invloed op songteksten
De onderzoekers verwachtten dat economische voorspoed zou leiden tot:

• minder stress in teksten;
• meer positieve emoties.

Dat blijkt niet het geval. Als je corrigeert voor langetermijntrends, is er geen duidelijke relatie tussen inkomensgroei en de emotionele toon van populaire muziek. Mensen reageren dus eerder op hoe ze de wereld ervaren dan op macro-economische cijfers.

Complexiteit en stress hebben een onverwachte relatie
Hoewel songteksten gemiddeld eenvoudiger zijn geworden, blijkt dat:

• in periodes met meer stress, mensen juist iets complexere teksten lijken te waarderen;
• stress en complexiteit blijken, wanneer je langetermijntrends eruit filtert, negatief samen te hangen met eenvoud.

Dat suggereert dat mensen in stressvolle tijden soms behoefte hebben aan muziek die cognitief meer vraagt, bijvoorbeeld om betekenis te geven aan wat er gebeurt.

Een opvallende breuk rond 2016
De onderzoekers zagen een onverwachte verandering rond 2016, ongeveer tijdens het begin van het presidentschap van Trump:

• songteksten werden tijdelijk complexer;
• dit wijkt af van de langlopende trend van vereenvoudiging.

Ze zijn hier voorzichtig mee: het kan samenhangen met politieke spanningen, maar ook met andere factoren zoals sociale polarisatie of culturele verschuivingen.

Wat betekent dit alles?

De centrale conclusie is dat muziek:

• een spiegel is van maatschappelijke emoties op de lange termijn;
• maar in tijden van crisis ook een actief instrument wordt om met stress om te gaan.

Muziek is daarmee niet alleen expressie, maar ook collectieve emotionele infrastructuur.