Tweede grote EU-techwet moet burgers online beter beschermen

Er is een akkoord over nieuwe wetgeving die online platforms dwingt tot het nemen van maatregelen om burgers online beter te beschermen.

De Digital Services Act, zoals de wetgeving heet, beperkt advertentiemogelijkheden en verplicht platforms tot ingrijpen bij illegale content.

Op de nacht van 22 op 23 april bereikten de Raad van de Europese Unie en het Europees Parlement, onder leiding van de Europese Commissie, overeenstemming over de tekst. Het is de tweede keer in een maand tijd dat de partijen het eens worden over aangescherpte regels voor de techsector. Eind maart was er al een akkoord over de Digital Markets Act; bedoeld om de marktmacht van met name big tech in te perken.

Als onderdeel van de wetgeving is het straks niet langer toegestaan om gepersonaliseerde advertenties te tonen die zijn gebaseerd op gevoelige data van gebruikers over hun religie, seksuele voorkeur en etniciteit. Afgelopen najaar nam het moederbedrijf van Facebook de vlucht naar voren door hier al mee te stoppen. Aan minderjarigen mogen helemaal geen gepersonaliseerde advertenties worden getoond.

Illegale content
Daarnaast bevat de DSA regels voor online platforms en zoekmachines. Het gaat enerzijds om de grootste spelers – denk aan Google, YouTube, Facebook of Instagram – maar ook om kleinere partijen. Als ze de fout ingaan, kunnen ze boetes krijgen tot 6 procent van de jaaromzet; voor de grootste bedrijven gaat het dan om potentieel miljarden euro's.

De nieuwe regels verplicht de bedrijven om allemaal regels te hebben om op te treden tegen illegale content. Platforms hebben de afgelopen jaren hier al wel werk van gemaakt, maar dat gebeurde op eigen initiatief. Nu worden ze gedwongen.

"De vraag is natuurlijk: wat is illegaal?", zegt advocaat Marjolein Geus, gespecialiseerd in tech-wetgeving bij Bird & Bird. "Hoe dat in de praktijk gaat werken, is nog een groot grijs gebied." Deels ligt dit recht namelijk bij de EU-lidstaten. "Niet alles wat ongewenst is, is in alle lidstaten in strijd met de wet en daarmee dus illegaal. Het is geen uitgemaakte zaak hoe men daarmee omgaat."

In eerste instantie ligt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de nieuwe regels bij de platforms zelf. In geval van discussie gaan uiteindelijk rechters in de lidstaten erover.

Ingrijpen bij crises
Platforms moeten straks ook elk jaar gaan kijken wat hun grootste risico's zijn, welke maatregelen ze nemen en daarover rapporteren. In noodsituaties – denk aan de oorlog in Oekraïne en de pandemie – kan de Commissie platforms vragen om specifieke maatregelen op te leggen die risico's voor publieke veiligheid en gezondheid beperken. Een bron met kennis van het wetsvoorstel zegt dat de Commissie hiermee niet de mogelijkheid krijgt om een online platform te vragen iets te verwijderen.

De wetgeving moet er daarnaast ook toe leiden dat toezichthouders meer grip krijgen op de algoritmes van online platforms. Die worden gezien als de motor van onder meer polarisatie, haatzaaien en misinformatie. De vraag is echter wel of de wetgeving daar daadwerkelijk iets aan kan veranderen.

Volgens staatssecretaris Van Huffelen (Digitalisering) is de wetgeving een "doorbraak" in de aanpak van desinformatie. Ministers Adriaansens (Economische Zaken) zegt dat vernieuwing van techwetgeving belangrijk is om "om álle ondernemers groeikansen te geven, eerlijke concurrentie te bevorderen en consumenten te beschermen".

Reacties Europarlement
GroenLinks-Europarlementariër Kim van Sparrentak is blij met het eindresultaat. Volgens haar gaat de DSA op sommige punten zelfs verder dan de voorstellen van het Parlement. "Ik ben nog wel het blijst dat platforms gaan betalen voor hun eigen toezicht." Vermoedelijk zijn de bedrijven 20 à 30 miljoen euro per jaar kwijt aan het toezicht. Geld dat nu dus niet betaald hoeft te worden door de belastingbetaler.

Rob Roos, Europarlementariër voor JA21, is een stuk kritischer. Hij vreest dat door deze nieuwe maatregelen techbedrijven nog meer content van hun platforms gaan afhalen en hiermee de vrijheid van meningsuiting inperken. "Het is een groot gevaar. In deze wetgeving zijn er helemaal geen consequenties als techbedrijven stelselmatig legale content verwijderen."